خبرگزاری ۳خبر، گروه جامعه: آئین‌نامه جدید انتخاب شهردار در حال حاضر یکی از موضوعات مهم حوزه شهری است که واکنش‌ها و مباحث داغی را به همراه داشته است ماجرا از این قرار است که هیئت وزیران در شهریورماه ۱۴۰۴ آئین‌نامه اجرایی رشته‌های تحصیلی مرتبط برای انتخاب شهردار را تصویب کرد. طبق این آئین‌نامه، تنها افراد با رشته تحصیلی مشخص می‌توانند شهردار شوند.

با این حال، ماده چهار آئین‌نامه به کسانی که حداقل سه سال سابقه فعالیت در شهرداری داشتند، اجازه می‌داد بدون مدرک مرتبط، برای تصدی دوباره شهرداری نامزد شوند. اما مدتی بعد مجلس شورای اسلامی این ماده را مغایر قانون دانست و تأکید کرد که داشتن مدرک تحصیلی مرتبط برای احراز سمت شهردار الزامی است. در پی آن، معاون اول دولت، تغییرات لازم را ابلاغ کرد و ماده چهار آئین‌نامه حذف شد.

این موضوع با واکنش‌های زیادی روبه رو شد و بسیاری این مساله را ابزاری برای «مهندسی سیاسی» اعلام کردند. به طور مثال احمد صادقی، رئیس کمیته شفافیت شورای شهر تهران معتقد است که دارا بودن مدرک تحصیلی رشته‌های مذکور در آئین‌نامه، با حذف ماده محدودسازی رشته‌های تحصیلی، عملاً بسیاری از مدیران با سابقه و شناخته‌شده کشور را از دایره صلاحیت شهردار شدن خارج کرد.

هشدار درباره مخدوش سازی استقلال شوراهای شهر

وی در این زمینه اظهارداشت: این تغییر در ظاهر با شعار تخصص‌گرایی صورت گرفته، اما در واقع به‌طور غیرمستقیم افراد خاص با سوابق سیاسی و مدیریتی را کنار می‌گذارد. چنین اقدامی نه تنها ظرفیت‌های ارزشمند ملی را از دسترس شورا خارج می‌کند، بلکه می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای مهندسی ترکیب مدیریت شهری تلقی شود؛ اقدامی که استقلال شورا را در انتخاب شهردار به شدت مخدوش می‌سازد.

اداره کلان‌شهر نیازمند ترکیبی از تجربه اجرایی و شناخت اجتماعی

صادقی افزود: تجربه مدیریت شهری نشان داده که اداره کلان‌شهر نیازمند ترکیبی از تجربه اجرایی و شناخت اجتماعی است، نه صرفاً مدرک دانشگاهی در رشته محدود. بر اساس همین مصوبه، حتی رئیس جمهور کشور، آقای پزشکیان، فاقد صلاحیت برای تصدی شهرداری تهران تلقی می‌شود. نه تنها پزشکیان، بلکه بسیاری از چهره‌های سیاسی و مدیریتی کشور با سابقه طولانی در اداره کلان‌شهرها و نهادهای ملی دیگر، امکان حضور در رقابت برای تصدی شهرداری را ندارند. این نمونه به روشنی نشان می‌دهد که آئین‌نامه جدید، به جای ارتقای کیفیت مدیریت، عملاً به حذف گزینشی و سیاسی چهره‌ها و مهندسی انتخابات شورای شهر منجر شده است.

این عضو شورای شهر تهران تاکید کرد: بنابراین از دولت و وزارت کشور انتظار می‌رود آئین‌نامه را بازنگری کنند و رشته‌های مدیریتی و اجرایی متنوع‌تر را بپذیرند.

آئین نامه جدید مانعی برای خدمت رسانی

موضوع بهبود حمل نقل عمومی، کاهش آلودگی هوا، آسیب‌های اجتماعی و… از جمله مطالبه تهرانی‌ها از مدیران شهری است. همه این مشکلات موضوعاتی است که رفع آن تنها در گرو رشته تحصیلی خاص یک شهردار نیست. چه بسا در ایران و کشورهای مختلف افراد تحصیلکرده بسیاری بوده‌اند که سال‌ها در حوزه خدمت به مردم موفق عمل کرده و کارهای ارزشمندی را پیش برده‌اند که می‌توان از تجارب و اقدامات آنها برای ارتقای کیفیت زندگی شهری بهره برد.

بنابراین به غیر از اینکه در فضای مجازی مسائل و شایعاتی مطرح شده که آئین‌نامه جدید انتخاب شهردار، تلاشی برای شهردار نشدن علیرضا زاکانی است، پزشکان زیادی هم بوده‌اند که در کنار طبابت، سال‌ها فعالیت برای خدمت رسانی در حوزه مدیریت بحران، بهداشت شهری و… داشته و اکنون این سوال مطرح است که چرا این افراد نباید بتوانند به عنوان شهردار فعالیت کند لذا به نظر می‌رسد این مسیر و این آئین نامه همانند یک تیغ دولبه‌ای است که بدون در نظر گرفتن نگاه کلان مانعی در برابر خدمت رسانی این افراد خواهد بود.

گره‌های شهری که به دست یک شهردار پزشک باز شد

از طرفی علیرضا زاکانی از سال ۱۴۰۰ به‌عنوان چهل و هفتمین شهردار تهران فعالیت می‌کند. وی نماینده مجلس در دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی تا ۲۳ مرداد ۱۴۰۰ و رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی از ۱ مرداد ۱۳۹۹ تا ۲۳ مرداد ۱۴۰۰ بوده است. او عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانش آموخته پزشکی هسته‌ای است. از زمان انتخاب او به عنوان شهردار تهران در صحن شورای شهر برخی همین ماجرای رشته غیر مرتبط با شهرداری را مطرح کردند اما سرانجام اکثر اعضای شورا رأی به او دادند و او سکاندار شهر تهران شد. در این مدت اما تهرانی‌ها تغییراتی را در شهر مشاهده کردند. گره‌های زیادی در حوزه حمل و نقل عمومی باز شد و تجربه نشان داد واقعیت متفاوت است.

تجارب جهانی چه می‌گوید؟

تجربه‌های جهانی هم حکایت از این دارد که دلیل موفقیت در حوزه شهری و ارتقای وضعیت شهرها لزوماً مدرک تحصیلی مرتبط شهردار آن نیست بلکه این موضوع چندمحوری است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت در ذیل به برخی از این موارد اشاره شده است:

اولیویا چاو (Olivia Chow):شهردار تورنتو، کانادا (از ۲۰۲۳ – کنونی)، رشته تحصیلی فلسفه -مطالعات دینی – هنرهای زیبا و دستاوردهای مهم او در مقام شهردار تورنتو حل بحران مالی شهر تورنتو که با کسری بودجه شدید روبه‌رو بود. چاو توانست با دولت فدرال کانادا توافقی چند میلیارد دلاری ببندد که سیستم حمل‌ونقل عمومی شهر (TTC) را زیر و رو کند. فشار مالی بر شهر را نیز کم کرد. تمرکز جدی بر مسکن مقرون‌به‌صرفه، افزایش بودجه برای ساخت مسکن اجتماعی با تسهیل مجوزها برای ساخت خانه، تمرکز بر اجاره‌نشینی پایدار (نه فقط پروژه‌های لوکس) ،جلوگیری از کاهش خدمات حمل‌ونقل عمومی، تثبیت قیمت بلیت‌ها برای اقشار کم‌درآمد، نگاه «حق شهری» به حمل‌ونقل، نه نگاه تجاری، رویکرد انسانی و اجتماعی به شهر سیاست‌گذاری با محور کودکان، سالمندان و مهاجران از جمله موفقیت‌های آن بود.

کارن باس (Karen Bass): شهردار لس‌آنجلس، آمریکا (از ۲۰۲۲ – کنونی) رشته تحصیلی علوم بهداشتی (Health Sciences) کار اجتماعی (Master of Social Work – MSW)
دستاوردهای مهم در مقام شهردار لس‌آنجلس، مبارزه واقعی با بحران بی‌خانمانی: لس‌آنجلس یکی از شدیدترین بحران‌های بی‌خانمانی جهان غرب را دارد. اجرای برنامه Inside Safe
انتقال هزاران بی‌خانمان از خیابان به سرپناه مسکن موقت، خدمات حمایتی، تمرکز بر «درمان + مسکن + خدمات»، مدیریت بحران‌های شهری، واکنش سریع به: سیل‌ها، و طوفان‌ها و
سیاست‌گذاری شهری با نگاه سلامت اجتماعی که همه این موارد از جمله موفقیت‌های آن در حوزه شهری آن هم با رشته غیر مرتبط بود.

همچنین از جمله شهردارهای پزشک در جهان در برزیل، João Doria، شهردار پیشین سائوپائولو (۲۰۱۷–۲۰۱۸) با تحصیلات: پزشکی (MD) بود که بعداً فرماندار ایالت سائوپائولو شد.
این فرد یکی از چهره‌های مهم مدیریتی در دوران کرونا است

در هند K. G. Narayanaswamy – شهردار پیشین بنگلور با تحصیلات پزشکی بود که فعالیت گسترده در حوزه سلامت عمومی شهری همچنین در فیلیپین Rodrigo Duterte، شهردار پیشین داوائو (پیش از ریاست‌جمهوری) رشته آن پزشکی (پزشک عمومی، گرایش پزشکی جامعه‌نگر) البته هرچند بیشتر به‌عنوان رئیس‌جمهور شناخته می‌شود، سال‌ها شهردار بود.

در اندونزی Tri Rismaharini شهردار سابق سورابایا تحصیلات پایه در برنامه‌ریزی شهری بود اما آموزش‌های تخصصی سلامت شهری و محیط‌زیست (در سیستم اندونزی گاهی ذیل علوم پزشکی شهری می‌آید)، همچنین در ترکیه Kadir Topbaş، شهردار پیشین استانبول، تحصیلات دامپزشکی داشت و موفقیت‌هایی هم از سوی در استامبول حاصل شد
– در مطالعات تطبیقی مدیریت سلامت شهری، جزو «علوم پزشکی» حساب می‌شود. در ژاپن هم نمونه‌هایی از شهرداران شهرهای کوچک با مدرک پزشکی وجود دارد.

ضرورت بازنگری در آئین نامه جدید انتخاب شهردار

انتخابات هفتمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا، اردیبهشت ماه ۱۴۰۵ برگزار می‌شود و منتخبین مردم در شورای شهر نسبت به انتخاب شهردار اقدام خواهند کرد. حال باید دید تصمیم در مورد آئین‌نامه جدید انتخاب شهردار چه خواهد شد و آیا مصلحت شهر و مردم با بازنگری آئین‌نامه جدید انتخاب شهردار در اولویت قرار می‌گیرد یا مهندسی سیاسی توسط برخی، ماجرای دیگری رقم خواهد زد.