نشست «میراث فرهنگی به منزله محمل‌های اطلاعاتی؛ پیاده‌سازی الگوی مفهومی مرجع CIDOC در موزه‌های ایران» پنجشنبه (هفتم بهمن‎ماه ۱۴۰۰) با حضور زینب فری‌زاده؛ مجری پروژهCIDOC- CRM   در کتابخانه و موزه ملی ملک، امید حجتی؛ مدیر پروژه ققنوس شرکت نوسا، محسن حق‌گو؛ رئیس اداره کتابخانه موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک و پیمان سمندری به‌عنوان دبیر نشست برگزار شد.

یکپارچه‌سازی اطلاعات ناهمگن میراث فرهنگی

زینب فری‌زاده در ابتدای این نشست، اظهار کرد: CIDOC- CRM الگوی مفهومی مرجعCIDOC  است که توسط کمیته بین‌المللی سندپردازی در شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) ایجاد شده است. هدف از این الگوی مفهومی، یکپارچه‌ سازی اطلاعات ناهمگن بین مجموعه‌ های گوناگون میراث فرهنگی است.

وی افزود: در حال حاضر دیگر محمل‌های کتابخانه و موزه به‌صورت جداگانه تعریف نمی‌شوند و به‌صورت یکپارچه میراث‌‌ فرهنگی در نظر گرفته می‌شوند. اکنون نیز ما در موزه ملی ملک، همنشینی موزه و کتابخانه را کنار یکدیگر داریم. ما اطلاعاتی از اشیاء موزه‌ای و کتاب‌‎های خطی در موزه ملک داشتیم و فرصتی خوبی بود تا این اطلاعات را برمبنای CIDOC- CRM پیاده‌سازی کنیم.

مجری پروژه CIDOC- CRM در کتابخانه و موزه ملی ملک، گفت: این موزه، پایگاه اطلاعاتی خوبی داشت، اما در حال حاضر جهان به سمت معناشناسی و هستی‌شناسی پیش می‌رود که در این پایگاه اطلاعاتی، چنین امکانی وجود نداشت. به همین دلیل این مسأله برای من انگیزه‌ای شد تا در قالب پژوهشی برای پایان‌نامه دکتری، اطلاعاتی مبتنی بر هستی‌شناسی ایجاد کنم و تصمیم گرفتم این کار را براساس الگوی مفهومی CIDOC- CRM انجام دهم. در ادامه راه از شبکه ققنوس (توسعه خدمات جستجو و بازیابی اطلاعات و فراهم کردن شرایط جستجوهای همزمان) آگاهی پیدا کردم که براساس همین الگوی مفهومی طراحی شده بود.

فری‌زاده با ارائه توضیحی درباره مفهوم هستی‌شناسی، بیان کرد: هستی‌شناسی اولین‌بار در حوزه فلسفه توسط ارسطو وارد شد. ارسطو هستی‌شناسی را شرح نظام‌مند وجود می‌داند. به‌عبارتی دیگر تمام عناصر هستی را به‌عنوان یک کل در نظر می‌گیریم. در تعریفی دیگر، هستی‌شناسی عبارت است از زبانی فهم‌پذیر و تفسیرپذیر برای انسان و ماشین. بعدها متخصصان حوزه کامیپوتر و نرم‌افزار نیز به نتیجه رسیدند که هستی‌شناسی در این حوزه نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. مسائل و انتخاب‌های سلیقه‌ای که در کلیدواژه‌ها وجود داشت، متخصصان را به این سمت سوق داد تا جستجوها را از این کلیدواژه‌ها به سمت معنا هدایت کنند.

وی ادامه داد: ابتدای این پژوهش با این سوال مواجه بودم که آیا فقط یک محمل خاص اطلاعاتی مثلا سکه‌ها را به این شیوه انجام دهم؟ به‌نظر می‌رسید اینگونه کار ساده‌تر خواهد بود. اما هر چقدر جامع‌تر این کار را انجام می‌دادیم، بیشتر بیانگر اشیایی بود که در کتابخانه و موزه ملی ملک داشتیم. بنابراین با توجه به آنچه که در بانک اطلاعاتی موزه وجود داشت، موجودیت‌های اصلی را در نظر گرفتم که در کتاب‌ها و تمام آثار موزه مشترک بود.

ایجاد پیوستاری از اطلاعات در حوزه میراث فرهنگی

امید حجتی؛ مدیر پروژه ققنوس شرکت نوسا نیز در این نشست، اظهار کرد: پروژه ققنوس همانند کالبدی است که پروژه CIDOC- CRM در آن جان می‌گیرد و از یک نظریه و کتاب تبدیل به یک نرم‌افزار شده است. مقصود از اجرای پروژه ققنوس، زمینه‍سازی برای نگهداری، ثبت بخش‌های مختلف میراث فرهنگی است. اما این نگهداری و ثبت همانند گذشته که به‌صورت گسسته و جدا از هم است، نخواهد بود و پیوستاری از اطلاعات در حوزه میراث فرهنگی ایجاد می‌کند.

وی افزود: پروژه ققنوس، نرم‌افزاری است که از آن تنها یک نسخه وجود دارد و همه افراد چه به‌عنوان استفاده کننده و چه به‌عنوان تولیدکننده اطلاعات مخاطب آن هستند. در درون این نرم‌افزار، پایگاه‎های اطلاعاتی مستقلی داریم که همانند جزیره‌ای هستند. هرکدام از این پایگاه‌ها در اختیار یک فرد حقیقی یا حقوقی است و هرکسی اختیار کامل آن پایگاه اختصاصی خود را دارد، اما بین این پایگاه‌های اطلاعاتی، پل‌های ارتباطی متعددی وجود دارد که موجب تشکیل یک مجموعه واحد برای پژوهشگران و مصرف‌کنندگان اطلاعات می‌شود.

مدیر پروژه ققنوس شرکت نوسا همچنین گفت: شرکت ما پیش از این هم، نرم‌افزارهای دیگری در زمینه علم اطلاعات داشته است. تجربه آن پروژه‌ها به ما نشان داد که وقتی در طراحی یک پروژه، ساختار اطلاعات را برای پوشش دادن موجودیت‌های بیرونی، تغییر می‌دهیم تا قابل مصرف برای مخاطب شود، ریزش اطلاعاتی رخ می‌دهد. به‌عبارت دیگر، وقتی واقعیت‌های بیرونی را در فضای اطلاعاتی خودمان منعکس می‌کنیم، تغییرشکلی به آن می‌دهیم تا در ظرف ما جا شود. هرچقدر این تغییر شکل بیشتر باشد، ریزش اطلاعات بیشتر است.

حجتی در ادامه بیان کرد: ما در یک مقطعی متوجه شدیم که اگر بخواهیم نسل جدیدی از نرم‌افزارها را ارائه بدهیم باید این تغییر شکل را به حداقل برسانیم. هر چقدر اطلاعاتی که ثبت می‌کنیم با آنچه که در دنیای بیرون است، نزدیک‌تر باشد ما ریزش اطلاعاتی کمتری داریم و در نتیجه جستجوی اطلاعات با نتایج بهتر و معنادارتری داریم. ثبت همه این اطلاعات به نوعی سرمایه‌گذاری برای نیازمندی‌های آینده نیز هست.

وی افزود: بر این اساس پروژه ققنوس بر این مبنا شکل گرفت تا نرم‌‌افزاری داشته باشیم که به واقعیت‌ها و موجودیت‌های بیرون، ‌همانند کتاب، آثار منقول و غیرمنقول میراث فرهنگی و… نزدیک‌تر باشد. هرچه ثبت اطلاعات به این صورت باشد، اطلاعات بهتر و پایدارتر است. برای پاسخگویی به این نیاز، متوجه شدیم باید نگاه هستی‌شناسانه به اطلاعات داشته باشیم تا با ساختاری درست، اطلاعاتی ماندگار و قابل پردازش به دست بیاوریم.

ثبت ۴۰ هزار رکورد در سامانه

محسن حق‌گو؛ رئیس اداره کتابخانه موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک نیز در این نشست، گفت: زمانی که قصد داشتیم، مستندسازی آثار را در این موزه شروع کنیم با تنوعی از آثار ازجمله اسناد تاریخی، نسخه‌های خطی، آثار متنوع موزه‌ای همانند سکه‌ها و تمبرها و نقاشی‌ها مواجه بودیم و می‌دانستیم ثبت و مستندسازی این آثار بدون خط ‌مشی و راه و روش از پیش تعریف شده، می‌تواند به بیراهه رود.

وی ادامه داد: در ایران در حوزه بانک‌های اطلاعاتی موزه‌ها، نرم‌افزار جام را داشتیم و برای تثبت آثار منقول موزه‌ها استفاده می‌شد، اما پاسخگو نیاز ما برای مستندسازی آثار نبود و با استفاده از تجارب بین‌المللی از نرم‌افزار دیگری استفاده کردیم.

رئیس اداره کتابخانه موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، بیان کرد: در این مستندسازی تمام سوابق آثار مهم بود و به‌عنوان یک پرونده الکترونیک، درازمدت به آن نگاه می‌کردیم. بنابراین سوابق نمایشگاهی، وضعیت حفاظتی و مرمتی آثار و سوابق آن نیز برای ما مهم بود. آثار مستندسازی شده در این نرم‌افزار علاوه بر این‌که در دسترس کارشناسان قرار گرفت، این دسترس‌پذیری را برای مخاطبان هم به وجود آوردیم و اکنون این دسترسی از طریق سامانه موزه برای عموم وجود دارد. آثار با تصاویرشان در این محمل قرار گرفته‌اند و واژه‌های کلیدی نیز برای آثار تعریف شده و اکنون بسیار مورد رجوع پژوهشگران است.

وی در این زمینه افزود: حجم آثار و داده‌های مربوط به آن به قدری زیاد است که در این فرایند ما در مرحله اول امکان پیاده‌سازی همه را نداریم. اکنون نزدیک به ۴۰ هزار عنوان اثر در این پایگاه داریم، اما نمی‌توانیم بگوییم همه اطلاعات در مورد همه آثار به‌طورکامل وارد شده است.

حق‌گو گفت: کارکردهای این داده‌ها را امروزی نمی‌بینیم و در نگاه آینده‌نگرانه‌ بسیاری از این اطلاعات مورد نیاز خواهد بود. به همین دلیل از همان ابتدا امکان انتقال اطلاعات‌مان را به بستر جدیدتری پیش‌بینی کرده‌ایم. بنابراین پروژه ققنوس نیز در راستای پایگاه اطلاعاتی کنونی، موزه است و به دنبال اجرایی کردن آن هستیم. در نشر و دسترس‌پذیری داده‌های اطلاعاتی ‌چیزی که به ما کمک کند از آن استقبال می‌کنیم.

دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران از سوم بهمن‌ماه آغاز شده و تا دهم بهمن‌ماه ۱۴۰۰ ادامه خواهد داشت. علاقه‌مندان برای بازدید و خرید کتاب می‌توانند به Ketab.ir مراجعه کنند.